pagetop


foto H. De Leyn

19 juni 2006 : het einde van een Dams erfgoed

Een historisch overzicht vanaf 1995 tot vandaag: 11 jaar later.

Bron: onderzoek Jacques De Groote met de bijkomende informatie van de heemkundige vereniging ’ T Zwin rechteroever grondgebied Damme.

De bedoeling om dit artikel te publiceren is een bewuste en onderzochte keuze omdat precies in 2006 Monumenten en Landschappen, Erfgoedverenigingen in Vlaanderen, de mond vol hebben over het bewaren van monumentjes van ons Vlaams erfgoed : maar het kan verkeren, voornamelijk in Damme. Niettegenstaande diverse verzoeken via allerlei instanties én ook bij de Damse cultuurmensen, zijn we er niet in geslaagd een subsidie tot renovatie van de Slekkeput los te maken, wel is er een overheidssubsidie toegekend om dat 17de eeuws uniek monument dicht te gooien, en zoals men dat heel mooi verwoordt : de Slekkeput is een Z-E-N- monument geworden: (zonder economisch nut).

De slekkeput verdwenen!

Deze sluis werd waarschijnlijk in gebruik genomen na 1660, bij het verleggen van de loop van de Lieve buiten de stad in de buitengracht van de stadswallen.

Op de kaart van J.M Koeck uit “Toonneel der steden van de Vereenighde Nederlanden met hare beschrijvingen” van J. Blaeu, Amsterdam, dl. II, 1649, blz. 296 (AR) staat een geen sluis getekend op de plaats van deze sluis. Op de geschilderde kaart van J. Lobbrecht uit 1660 staat een sluis aangegeven op dezelfde plaats.

De kaart van de streek tussen Brugge en Damme, opgemaakt door J. Plante in 1674, en gekopieerd door D. Segers, landmeter van het Brugse Vrije, in 1755 (RA Brugge, Kaarten en Plannen, nr. 670), geeft deze sluis ook niet weer.

Daarentegen is de sluis zeer goed weergegeven op het plan nr. 29 “la villa de Dama”, uit de atlas “Plantas de las principales Villas que su Mag Catolica tiene en los paises bajos con sus fortificationes como estan en este aô 1688” opgemaakt door kapitein Juan Antonio Snavels en op de kaarten van het begin van de XVIIIde eeuw, nl. op de kaart “Carte du pays entre Bruges et la Redoute de Becaf, les canaux de St. Donas et de Damme” uit 1703 (AR, Kaarten en plannen, inventaris in handschrift, nr. 543), op de kaart “Plan de la ville de Damme en de ces environs” uit dezelfde periode (AR. Kaarten en plannen, inventaris in handschrift, nr. 544) en op het project voor de vergroting van het hoornwerk uit 1706 (AR. Koninklijke Raad van Philips V, nr. 529).

Op het plan van Damme uit 1756 (AR. Kaarten en plannen in handschrift, nr. 1625) is de sluis nog altijd zichtbaar en loopt de weg -nu de Rabattestraat- rond de sluis, alsook op het plan van het hoornwerk, opgemaakt door den “gesworen Landmeter C.J. Bouuaert op 09 03 1782; op het plan van het hoornwerk uit 1784 (RA Brugge, Fonds Mestdag, nr. 2202) is de sluis niet meer zichtbaar, maar wel nog het sas van de Lieve en op het plan “Plan des fortifications et travaux de la défense de la Ville de Damme (Flandre occidentale) levé et dressé par le soussigné Capitaine Commandant l’Artillerie de Siège, A Damme, ce 25 février 1832. De Contreras” (Koninklijk Legermuseum, Kaarten en plannen, Fonds Versterkingen, Damme A/1) is de sluis niet meer aangegeven en loopt de weg reeds over het deel van de sluis en van de sas, zoals het nu ook het geval is.

Waarvoor diende deze sluis en wanneer werd ze gebouwd?

Als we de plannen van Damme uit het midden van de XVIde eeuw analyseren, (nl. plan van Damme bewaard in de Koninklijke Bibliotheek, Handschriftenkabinet, nr. 22090, en het panoramisch plan van Damme door Marcus Gerards uit 1562, uit het plan van Brugge, AR Brugge, Kaarten en Plannen, nr. 1040) dan vinden we daarop geen enkele aanwijzing van deze sluis, wel van de sluis, die Slekke wordt genoemd.

De Slekke werd in 1548 (SAB, 288, Zwin, Pf. 2, Rekeningen van Roeland vander Vlamincpoorte, 1448-1555) door Brugge gebouwd in verband met het graven van de Verse vaart en het rechttrekken van de Zoute vaart.

De sluis in de Slekkeput in Damme heeft daarmee niets te maken, maar werd gebouwd na het verleggen van het laatste deel van de Lieve in de buitenste gracht van de fortificatie van Damme in 1660. ( De Lieve, een kunstmatig kanaal gegraven in de 13 de eeuw door de Gentenaars naar Damme: over de hele loop van die Lieve zijn er rabotten gebouwd om enerzijds de waterstand op peil te houden, in het andere geval om de ‘bootjes’ te versassen).

Er werd een rabot gebouwd op het einde van de Lieve om én dit deel van de Lieve én de stadsgracht op peil te houden.

De sluis op de Zoutevaart werd ernaast gebouwd. Deze laatste moest dienen als schutsluis; namelijk moest ze dienen om het zeewater, dat toen nog bij hoogtij door de Zoute vaart – vandaar de naam - tot aan de sluis kwam, tegen te houden en het overtollige landwater naar zee te laten vloeien. Door deze sluis voeren geen schepen. (In die tijd was het beheersen van water een zaak van levensbelang, vandaar ook dat mensen zich bijzonder interesseerden voor het bouwen van sluizen).

Deze sluis heeft enkel gedurende een korte periode dienst gedaan, gezien ze van de Zoute vaart werd gescheiden door de aanleg van het Hoornwerk van Damme in 1701.

Vanaf dit ogenblik vloeide er geen water meer door de sluis. Dit is duidelijk te zien op de kaarten uit 1702 en 1745 (Service Historique de l’Armée de Terre, Château de Vincennes, Archives du Génie, Article 14, Places étrangères, dossier Damme 1701-1803).

Wat betekent de naam 'Slekkeput'?

Wat betreft de naam ‘Slekkeput’ moet men het volgende in acht nemen. Deze naam is sinds onheuglijke tijden door de Dammenaars aan deze put gegeven, daar ze wisten dat hier ergens een Slekkesluis had gelegen. Er is nooit een put geweest aan de echte Slekke, die ca. 100 m meer in de richting van de stad op de Zoutevaart werd gebouwd in 1548.

Wat de officiële naam betreft: De sluis werd op vraag van de Raad voor Cultureel Patrimonium en Toerisme van de stad einde 1997 als monument wettelijk beschermd als ‘het sas van het Zwin’. Dit is dan ook de officiële naam, maar zolang de sluis niet gerestaureerd is, kunnen we rustig verder spreken van de Slekkeput.

Wat zal er met deze sluis nu gebeuren?


foto Zwin Rechteroever.

Jacques De Groote : ‘In 1995 heb ik mij voor de eerste maal over deze sluis gebogen. Ik heb dan de sluis gedurende enkele maanden opgekuist. Toen schreef ik ook het volgende:

1.Visie.

“Bij nazicht van de staat van de “Slekkeput” hebben wij, in de personen van Jacques De Groote , Manu De Witte en Monique Maton, samen met de heer Johan Termote van Monumenten en Landschappen, de heer Guido De Laender van Natuurreservaten-Damme en de heer Bert Van Haecke , vastgesteld dat deze sluis in een erbarmelijke toestand verkeert en dat het hoogdringend is dat er iets aan gedaan wordt.”

2.Doel.

“Het doel zou moeten zijn deze sluis, daterend uit het einde van de 17de eeuw, die het enige zichtbaar restant is van de aanwezigheid van het Zwin te Damme, te restaureren.”

3.Huidige Situatie.

“De sluis is overwoekerd met onkruid. Er groeien bomen op de bodem en tegen de zijkanten van de sluis. De wortels kunnen niet verankeren, doordat zij niet door de vloer van de sluis geraken. Daardoor zijn de bomen omgevallen en hebben delen van de sluismuren met zich meegetrokken. Het is ook mogelijk dat een deel van de vloer beschadigd is. Andere bomen zijn verankerd in de muren. De put wordt soms gebruikt om er afval in te storten. Er werden ook, bij het planten van nieuwe bomen langs de Rabattestraat, bomen geplant boven op de muren.”

De sluis is opgenomen in de folder “langs Vlaamse wegen-Damme”,uitgegeven door de Stichting Monumenten en Landschappen vzw, met foto, maar de toestand is in werkelijkheid zodanig, dat men de sluis niet meer kan zien.

4. Een kort geschiedkundig overzicht:

Hoe kwamen we hiertoe? “De sluis werd in 1971 door de heer Ph. Duprez opgegraven . De beschrijving ervan werd opgenomen in “Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen - Damme” van Dr. L. Devlieger. Sindsdien is er niet veel meer gebeurd.

Er werd zogezegd een akkoord gesloten tussen het gemeentebestuur en de toenmalige “Uilenspiegelvereniging”, die de Slekkeput zou onderhouden en er een natuurprojekt zou van maken. Dit gebeurde niet. Natuurreservaten-Damme laat weten dat dit akkoord er nooit kwam.”

5. Mogelijkheden.

· In deze slechte toestand laten en dus laten verkommeren.

· Opkuisen en terug zichtbaar maken voor het publiek. Bij deze optie zou er tenminste een bord moeten komen met uitleg en een afsluiting.

· De sluis restaureren en dit ofwel met gemeentelijke gelden en subsidiëring, ofwel door sponsoring. Daar de “Slekkeput” binnen de afbakening valt van het klasseringsbesluit Stadswallen Damme van 13 oktober 1986 is het mogelijk Gemeenschapsgelden te bekomen voor de restauratie.

“Er moet in elk geval zo vlug mogelijk iets gebeuren om verder verval tegen te gaan en er werk gemaakt worden om de sluis te behouden en te restaureren.”

6. Wat er reeds gedaan werd (22 juni 1995).

“Enkele mensen van de Raad, nl. Jacques De Groote , Willy De Lobel en Manu De Witte zijn, ten persoonlijke titel, begonnen met de opruiming van de overwoekerende vegetatie en met de opkuis van de omgeving.

Zou het mogelijk zijn dat het personeel van de gemeente voor het toeristisch seizoen de takken, die nu op het grondstuk liggen, wegvoeren en de wortels uit de sluis verwijderen. Dit kan enkel machinaal gebeuren en onze Raad geeft daar de middelen niet voor. Er moet er wel voor gezorgd worden dat de sluismuren en de vloer van de sluis, die uniek is, door deze werken niet beschadigd worden. Kunnen de bomen, die nu boven de muren geplant zijn, in de goede periode verplant worden?

Zou het ook mogelijk zijn een omheining te plaatsen rond het grondstuk, zodat het niet kan dienen voor het storten van afval, zoals het in het verleden het geval was en zodanig dat er geen ongelukken kunnen gebeuren met spelende kinderen.”

Toen werd beslist dat de sluis belangrijk genoeg was om ze te restaureren en om ze te laten beschermen.

“In 1997 vroeg ik de bescherming aan de bevoegde minister aan. Einde van het jaar was het zover. Ondertussen had ik ook het nabijgelegen laatste rabot van de Lieve gelokaliseerd.

Toen besliste de stad om gelden aan de restauratie te besteden. Gedurende verschillende jaren werd er steeds een som op de begroting geplaatst, maar op het einde van ieder jaar werd de som op de begroting van het volgende jaar geplaatst.”

MAAR…..

Toen er in 2004 door het schepencollege werd beslist om eindelijk werk te maken van de restauratie, kreeg het college van Monumenten en Landschap, na aanvraag om subsidie, het antwoord dat zij beslisten dat de sluis niet zou gerestaureerd worden maar wel volledig moest worden afgedekt. Het stadsbestuur reageerde niet, maar heeft dit advies zeer graag aanvaard!

De slekkeput zal gedempt worden en de sluis zal na 350 jaar verdwijnen. Dit was de oudste nog bestaande sluis in Vlaanderen.

Het is de tweede maal in twee jaar tijd dat een belangrijk relict in Damme wordt begraven (zie ook de Brugse Poort). We kunnen ons dan ook afvragen wat er zal gebeuren met het Sint-Janshospitaal, dat binnenkort als rusthuis wordt verlaten!

Daar er binnenkort niets meer zichtbaar zal zijn van het laatste relict van de haven van Damme en gezien men de moeite zelfs niet heeft gedaan om dit monument volledig op te meten, heb ik het gedaan en heb ik van de sluis een 3D presentatie gemaakt. Zo blijft er ten minste nog iets zichtbaar van dit belangrijke monument”. ( Jacques De Groote en de heemkundige vereniging ’ T Zwin rechteroever grondgebied Damme).


Tekening J. De Groote

Op de tekening staan maar 2 windassen afgebeeld. Normaal moeten er nog 2 aan deze zijde van het sas staan.


Foto M. De Baets

De begrafenis (noch bloemen noch kransen) was eentonig en bedroevend.

Lid worden?
Jaarlijkse bijdrage: 
22 euro op rekening
BE44 8538 7333 1145
U ontvangt 4 tijdschriften en een uitnodiging voor al onze activiteiten
wegwijzerklein

Heemkundige Kring
't Zwin Rechteroever
Damme